پردہِ سیمیں
قصہ گوئی دا سفر؛ بیٹخاں سی سنیما تکل
تحریر: ڈاکٹر محمد عادل
اللہ تعالیٰ دی احسن تخلیق یعنی اشرف المخلوقات یا انسان آپڑی ابتدا سی قصے، کہانڑیاں، داستاناں تے تمثیل دا دیوانہ وے۔ آپڑی آغاز سی ای دنیا پہر دے انسان چوک، چوپالاں، بیٹخاں، ہجرے تے محفلاں سجا کے قصے سنڑنے سنڑانڑے دا شوقین ریا وے۔ مشوم بچے آپڑی دادے، دادیاں، نانے، نانیاں تے ماں پیو کولو راتی سوندے ویلے کہانڑیاں سنڑ دین تے تاں کِدرے اُناں نو سکون دی نیندر آندی اے۔ دیوواں، جناں، پریاں، شہزادے، شہزادیاں، راجے، رانیاں، ڈاکو، چوراں تے عام لوکاں دی کہانڑیاں سنڑ دے سنڑ دے بچے جدو سوندین تے بہتیریاں نوں او ای کہانڑیاں پردہِ سیمیں تے چل دے مناظر ونگرو آپڑے خواباں اچ نظر آندیان۔ اے فینٹیسی یا تصوراتی کہانڑیاں سنڑنے ولے مشوماں نوں تفریح دے نال نال نیکی، اچھائی، خودداری، اخلاقی تے بہادری دا سبق بی دیندیان۔
قصے، کہانڑیاں سنڑنے سنڑانڑیں دی اے عادت انسان دا پِچھا کدی نی چھوڑ دی۔ عمر تے زمانے دے نال نال محفلاں بدل جاندیان، محفلاں دے نداز بدل جاندین۔ کہار دے وڈیاں نال بسترے تے سوندے ویلے کہانڑیاں سنڑنے دی بجائے چوپالاں تے بیٹخاں اچ قصہ گوئی دی محفلاں سج دیاں وُن، چاء تے قہوے دے دور چل دین تے قصہ گو دلکش تے دل فریب انداز اچ دنیا جہان دے قصے سنڑاندین۔ حضرتِ انسان اے قصے کہانڑیاں سنڑ کے اُناں نوں آپڑی ذہنی بساط دے لحاظ نال تصوراتی شکل دیندے تے لطف لیندے۔
داستان گوئی تے تصوراتی کرداراں نوں ویکھنڑیں دی خاہش انسان نوں پتلی تماشے دی ایجاد ول مرغوب کر دی اے تے کٹھ پتلیاں نوں ڈیوے تے لالٹیناں دی بتیاں نال منجی تے ٹنگی ائی چادر اگے ہِلا کے، جُلا کے، نچا کے تے ناے اواز نال لوکاں دے اگے کہانڑیاں پیش کیتی جاندیان۔ گلیاں تے بازاراں اچ تماشے کرنے ولیاں نوں کہاراں دی پردہ دار خواتین دی تفریح طبع وسے خاص طور تے کہاراں اچ بلایا جاندا ایا تے جس کہار اچ تماشہ ہونڑا اوندا ایا اس کہار اچ ہمسائیاں تے رشتہ داراں دی رونق لگ جاندی ائی۔
اس سی بعد قصہ گوئی دی روایت پاسہ پلٹ دی اے تے ناٹک، منڈلی تے تھیٹر تے او ای قصے اداکاراں کولو کردار کر واکے لوکاں نوں پیش کیتے جاندین۔ جہیڑی پریاں تے نرتکیاں اُناں دے خاباں تے خیالاں اچ ہلچل مچاندی ایاں او سٹیج تے آپڑے جلوے دکھاندیان۔ کہانڑی سنڑنے دی بجائے ویکھنڑے تے نال نالگونڑ تے رقص انسان نوں حد تو ذیادہ متاثر کر دے تے نتیجتاّّسٹیج دے ذریعے کہانڑیاں سنڑانڑے دی روایت دن بہ دن مضبوط سی مضبوط اوندی رہندی اے۔ ناٹک تے فینٹیسی دے نال نال عشقیہ تے مذہبی داستاناں تمثیل کرنے دی روایت دا آغاز اوندے۔ مغرب اچ بائبل دے قصے تے برصغیر اچ مہابھارت تے رامائین دی رام لیلا ناٹک منڈلیاں دی رونق بنڑ دی اے۔ مغربی دنیان اچ سٹیج تے کہانڑیاں ہاسے کھیڈے، نچنڑے گانڑے، بائبل تے رومیو جیولیٹ سے اگے ود کے سائنس فکشن تے عام زندگی دے پیچیدہ مسائل تے تخلیقات پیش کرنا شروع کردی اے۔ سٹیج تے تمثیل پیش کرنے دے انداز اچ تبدیلی آندی اے، سائنسی ایجادات دے استعمال دے ذریعے سٹیج تے روشنی تے موسیقی دا امتزاج ای بدل جاندے تے نویکلے طریقیاں نال ہِک ناٹک دے دوران ای سٹیج دا منظر ای بدل کے رکھ دِتا جاندے۔
تے فر او ویلا بی آ ای جاندے جدو سٹل کیمرہ آپڑی حدود تے قیود نوں کُد مار کے پچھے چھوڑ دے تے فلمبندی دا آغاز او جاندے تے ازے نال ای قصہ گوئی ہِک اجہئی راہ تے ٹُر پیندی اے جس تے تمثیل نگاری آنڑے ولے ہر نوے تہاڑے ہِک نواں کم کر دکھاندی اے۔ کہانڑیاں سنڑانڑے وسے پہلے پہل خاموش فلماں دا سہارا لِتا جاندے تے بیک گراونڈ اچ موسیقی نال منظر نامے دے لحاظ نال ماحول بنڑایاجاندے۔ تھوڑی تھوڑی دیر کوئی ہِک ادھ گَل سمجھانڑے دی غرض نال لکھ کے بتائی جاندی اے۔ فلم بندی بلیک اینڈ وہائٹ ائی تے سپیشل ایفیکٹس دے ذریعے فلمی تصویر نوں دل فریب تے حریان کُن بنڑا دتا جاندا ایا۔ فلمی دنیااچ انقلاب آیا ۷۲۹۱ء جدو پہلی بولدی فلم ”دا جاز سنگر“ پیش کیتی گئی۔ اس وخت سی سنیما وسے ”ٹاکیز“ دا لفظ بی استعمال ہونڑے لگ پیا۔
شروع شروع تے روائتی کہانڑیاں، مذہبی قصے تے تاریخی داستاناں نوں ای فلماں تے پیش کیتا جاندا رہیا۔ فر وخت دے نال نال رومانٹک، سسپنس، جاسوسی، ڈراؤنی، جنگی، مشوماں وسے، فینٹیسی یا ماورائی یا الف لیلوی، مزاحیہ، میوزیکل فلماں بنڑنے لگیاں۔ فلماں دے ذریعے عام انسان دے مصائب، تکلیفاں تے مشکلات دا اظہار ہونڑے لگ پیا۔ برے ہنڑ وخت بدل دا پیا ایا۔
فلماں دا جادو ”Cine Magic“ سر چڑھ کے بولدا ویکھ کے پروپیگنڈا فلماں بنڑنا بی شروع او گئیاں۔ اِناں پروپیگنڈا فلماں دے ذریعے انسانی دماغاں دی آبیاری ہِک خاص سوچ دے ذریعے کرنے دی کوشش کیتی جاندی اے یعنی جنگِ عظیم دے موضوع تے بنڑنے ولی امریکی فلماں اچ امریکہ تے اتحادیاں نوں رحم دل، عقل مند، طاقت ور، لیق فیق، تمیزدار، سوہنڑا تے خش مزاج دکھایا جاندا ایا تے ازے مقابلے اچ جرمنی، جاپانی یا روسیاں نوں بیوقوف، ظالم، نالیق، بدتمیز، بدکردار، بدشکل تے بدمزاج ای پورٹریٹ کیتا جاندا وے۔ اے فلماں ویکھ کے پوری دنیا اچ امریکیاں دی تہاک بٹھانڑے دی کوشش کیتی گئی اے، جس اچ او کامیاب بی بوت اوئین۔
سنیما یا فلماں دے وجود اچ آنڑے تو بعد ہِک پاسے امریکہ دی ہالی وُڈ فلم انڈسٹری نے پوری دنیا تے آپڑا قبضہ جما لِتا تے دُووے پاسے برصغیر اچ دُنیا دی دُووی وڈی فلم انڈسٹری پروان چڑھنے لگی۔ ہالی وُڈ آپڑے نویکلے موضوعاں، ٹیکنالوجی دے استعمال، اعلیٰ ترین فلمی ٹیکنیشنز، بہترین ہدایت کاراں تے ارباں ڈالر دی فلم پروڈکشنز کمپنیاں دے بل بوتے تے پوری دنیا بوت پِچھے چھوڑ گیا۔ ہالی وُڈ کمرشل سنیما دا موجد بنڑا تے عام لوکاں نوں حیران کُن فلمی مناظر دے ذریعے سنیما لیانڑے تے مجبور کرنے اچ کامیاب ایا۔ غربت تے حالات دا مارا عام آدمی کمرشل فلماں دے ذریعے آپڑے ذوق دی تسکین کردا تے فلمی ہیرو ہیروئناں دے کرداراں نوں آٗیڈیلائز کردا۔اِزے مقابلے اچ اٹلی تے فرانس وغیرہ دی سنیما اُتے آرٹ فلماں جِناں اچ زندگی دے تلخ حقائق انتہائی تلخ تے بڑے ای سادہ طریقے تے پیش کرنے دا رواج ایا۔ اے پڑھے لکھے لوکاں دی سنیما ائی تے ہنڑ بی آرٹ یا پیرالل ”متوازی“ سنیما خواندہ طبقات وسے ای کشش رکھ دی اے۔
اگر برصغیر دی فلم انڈسٹری دی گَل کریاں تے اِتھے فلم بین دی تواضع وسے اشروع تے ہندوستانی تے اسلامی تاریخ تے فلماں بنڑیاں۔ ”راجہ ہریش چندر“ پہلی فلم ائی۔ ۱۳۹۱ء اچ پہلی بولدی فلم ”عالم آراء“ اسلامی ثقافت تے مبنی ائی۔ شروع شروع تے اِتھے بی تاریخی تے مذہبی فلماں بنڑنے دا رواج ایا برے وخت لنگڑیں دے نال نال فلماں دے موضوع بدل دے رئے۔ اِتھو دے لوکاں دی کہانڑیاں، اِناں دے مسائل تے گَل کتھ شروع اوئی۔ عام ہندوستانی مزاج نوں ویکھ دے ائے رومانٹک کہانڑیاں دا چلن فروغ پانڑے لگا۔ فلم دی کہانڑی پاویں کُش بی او وے، لوک فلمی اداکاراں دے پرستار بنڑ گئے ائے۔جہازی سیز دے پوسٹراں اُتے اداکاراں دی دل فریب تصویراں لوکاں نوں سنیما دا ٹکٹ لینڑے تے مجبور کردینی ایاں۔ فلمی اچ کم کرنے ولے اداکار مقبولیت دی حداں تے پوہنچ گئے۔ پورا برصغیر دلیپ کمار، اشوک کمار، راج کپور، دیو آنند، محمد علی، ندیم تے وحید مراد دا پرستار ایا۔ راجیش کھنا وسے آپڑے لؤ نال خط لکھ کے پہیجنڑیں دے قصے دا ٹہنڈورا تے پوری دنیا اچ پھرا ایا وے۔ نورجہاں، مدحوبالا، مینا کماری، زیبا تے رانی دے حُسن دے متوالے لکھاں نئیں کروڑاں دی تعداد اچ ائے۔
